Dövlət qurumlarının İnformasiya Açıqlığı ( iyun 2013 – fevral 2014) – YEKUN HESABAT

Multimedia Mərkəzi

Dövlət  qurumlarının İnformasiya Açıqlığı

1. Dövlət orqanlarının rəsmi İnternet resurslarının monitorinqi

2. Mərkəzi və yerli icra  orqanlarının informasiya açıqlığı üzrə Reytinq Cədvəlləri

3. Ümumi nəticələr və tövsiyələr

HESABAT
( 01 iyul, 2013 –   fevral, 2014 )

www.informasiya.org

Giriş

Dövlət qurumlarının informasiya açıqlığı üzrə monitorinqi “Multimedia” İnformasiya Sistemləri və Texnologiyaları Mərkəzi tərəfindən 2006-cı ildən başlayaraq sistemli və müntəzəm olaraq həyata keçirilir. 2011-ci ildən etibarən Mərkəz tərəfindən dövlət qurumlarının təqdim etdiyi elektron xidmətlərlə bağlı araşdırma və Monitorinqlərə də start verilib. Mərkəz tərəfindən 2012-ci ildən etibarən yerli icra hakimiyyəti orqanlarının da informasiya açıqlığı üzrə monitorinqi aparılır.

Bu Hesabat “Multimedia” Mərkəzi tərəfindən 01 iyul  2013-cü il tarixdən 2014-cü ilin yanvar ayınadək aparılan Monitorinqin nəticələri əsasında hazırlanıb. Ümumilikdə  75 Mərkəzi icra  orqanı və 67 Yerli  (şəhər və rayon) icra hakimiyyəti orqanının rəsmi İnternet resursu analiz edilib. Monitorinq “İnformasiya əldə etmək haqqında” Qanuna və beynəlxalq normalara əsaslanaraq Multimedia Mərkəzi tərəfindən hazırlanan Metodologiya əsasında gerçəkləşdirilir. Əvvəlki illərə nisbətən Metodologiya xeyli təkmilləşdirilib. Monitorinqin aparılmasında əsas məqsəd “İnformasiya əldə etmək haqqında” Qanunun tələbləri baxımından dövlət orqanları  tərəfindən İnternet resurslar  vasitəsilə ictimai  informasiyaların açıqlanması vəziyyətini araşdırmaq,  hər bir dövlət qurumu üzrə və ümumiləşmiş tövsiyələr hazırlamaqdan ibarət olub.

Monitorinqin yekunu olaraq hər bir İnternet  resursu üzrə ümumi vəziyyəti əks etdirən məlumat hazırlanır və əldə olunan nəticələr əsasında İnternet resursların təkmilləşdirilməsi ilə bağlı hər bir qurum üzrə tövsiyələr də hazırlanaraq İnformasiya Azadlığı saytında yerləşdirilir.

Bu ilki Monitorinq prosesində diqqət çəkən məqam ondan ibarətdir ki, Mərkəzi icra orqanlarında  artıq rəsmi İnternet resurslar üzərində sistemli və komanda formasında işlər aparılması tendensiyası duyulur.

Bu qurumlarda İnternet və bütövlükdə İnformasiya texnologiyalarının əhəmiyyəti getdikcə daha doğru və düzgün anlaşılmaqdadır. Vətəndaşlara informasiya münasibətlərinin qurulmasında sosial mediaya, digər effektiv texnologiyalara üstünlük verilməyə başlanıb.

Bununla belə hələlik az sayda olsa da mərkəzi icra orqanları var ki, rəsmi internet saytları vasitəsilə informasiyaların açıqlanması və elektron xidmətlərlə bağlı məsələyə münasibət hələ də qanunvericiliyin tələbləri səviyyəsində deyildir.

Yerli icra hakimiyyətlərində həm onlayn şəffaflıq və həm də elektron xidmətlərlə bağlı  situasiya olduqca pis vəziyyətdədir.

Metodologiya

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi ötən dövrlər ərzində keçirilən monitorinqlər bir qədər sadə göstəricilər üzrə saytların analiz edilməsinə əsaslanırdısa, indiki monitorinqdə daha geniş və hərtərəfli analiz edilməyə yönələn parametrlərə üstünlük verilib.

Cari ildəki monitorinq prosesində saytların kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərini nəzərə almaqla onların bütövlükdə açıqlıq səviyyəsinin müəyyən edilməsi monitorinqin əsas məqsədi olub.

Metodologiya hazırlanarkən həm yerli qanunvericiliyin (”İnformasiya əldə edilməsi haqqında Qanun və onunla əlaqəli Fərmanlar, Nazirlər Kabinetinin 16 fevral 2007-ci il tarixli “Dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin İnternet informasiya ehtiyatlarının yaradılması Formaları və Qaydaları”, Elektron xidmətlərin təşkili  sahəsində bəzi tədbirlər haqqında Prezidentin 23 may 2011-ci il tarixli  Fərmanı,  elektron xidmətlərin təqdim edilməsi ilə bağlı mövcud qanunvericilik  və s.) tələbləri, həm də beynəlxalq təcrübə, İnformasiya azadlığı sahəsində araşdırmalarla məşğul olan beynəlxalq qurumların təcrübəsi əsas götürülüb.

Eyni zamanda ölkənin ictimai informasiya mühitinin spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınıb. İctimai informasiya subyektləri tərəfindən ictimai informasiyaların  internet üzərindən açıqlanması sahəsində yerli təcrübə ciddi olaraq araşdırılıb. Monitorinqlə bağlı göstəricilərin siyahısı hazırlanarkən ictimai informasiya subyektlərinin rəsmi internet resurslarının yaradılması, bu qurumlarda elektron informasiya istehsalı prosesinin vəziyyəti, ictimai informasiyalarla  bağlı tələb-təklif münasibətləri nəzərdən keçirilib. Daha çox ictimai əhəmiyyət kəsb edən  sahələr müəyyən olunub, yerli tələbat baxımından daha çox sosial əhəmiyyət kəsb edən informasiyaların növləri nəzərə alınıb. Açıqlanan  İnformasiyanın növlərindən asılı olaraq müxtəlif sosial əhəmiyyətlilik əmsalları müəyyən olunub. Müxtəlif xidmətlərin elektron formada təklifi imkanlarının mövcudluğu, dövlət qurumunun büdcəsi, cari fəaliyyəti və tenderlərlə bağlı  məlumatlar bu Metodologiyada prioritet olaraq qəbul edilib. İnformasiyanın keyfiyyətinin müəyyən edilməsi üçün  Dolğunluq (açıqlanması  zəruri olan bütün informasiyaların tam, əhatəli formada saytda yerləşdirilməsi  və s), Aktuallıq (saytın müntəzəm olaraq yenilənməsi,  son dəyişikliklər və fəaliyyətlər haqqında informasiyalar , tədbirlər, çıxışlar və s  haqqında məlumatlar, hesabatlar  və s.) və əldə olunma imkanı kimi (yuzabiliti imkanları, axtarış imkanları, linklərdən effektiv istifadə, naviqasiya və s.) göstəricilərdən istifadə olunub.
Monitorinq prosesində ekspertlər hər bir parametr üzrə bu göstəricilərin dəyərləndirilməsini həyata keçiriblər.

Ümumilikdə Metodologiyanın əsasını ictimai informasiya subyektlərinin informasiya açıqlığını müəyyən etməyə imkan verən 13 Blok üzrə 60 parametrdən ibarət göstəricilər təşkil edir. Yerli şəraitdən asılı olaraq hər bir Blok üzrə sosial əhəmiyyətlilik əmsalı tətbiq edilib.  Monitorinq zamanı  hər bir parametr  üzrə informasiyanın   aktuallıq, dolğunluq və əldə olunma imkanları  və sosial əmsallara əsaslanaraq açıqlıq səviyyəsi müəyyən olunur.

Bu nəticələr əsasında bütövlükdə saytın ümumi informasiya açıqlıq səviyyəsi hesablanıb. İnformasiya açıqlığı səviyyəsi nəzərə alınmaqla dövlət qurumlarının İnformasiya  açıqlığı üzrə Reytinq Cədvəli tərtib edilib ki, burada da əsas məqsəd rəsmi internet resursların daha dolğun və informasiya cəhətdən zəngin olmasını stimullaşdırmaqdan ibarətdir.

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının informasiya açıqlığı üzrə monitorinqində istifadə olunan Parametrlər və qiymətləndirmə

meyarları

Yerli icra orqanlarının informasiya açıqlığı üzrə Monitorinqində istifadə olunan Parametrlər və qiymətləndirmə  meyarları

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının İnformasiya açıqlığı üzrə  Reytinq Cədvəli (01 iyul, 2013 –   yanvar, 2014)

Ən yaxşılar

Beləliklə cari ildə 74 mərkəzi icra qurumu üzrə orta informasiya açıqlığı göstəricisi təxminən 39 % olub.

2012-ci ildə 64  mərkəzi icra orqanı üzrə orta informasiya açıqlığı  33.5 %,  2011-ci ildə 61 mərkəzi icra orqanı üzrə bu rəqəm 27%, 2009-cu ilin sonunda 50 dövlət qurumu üzrə ümumi informasiya açıqlığı göstəricisi isə  təxminən 24% olmuşdur.

Beləliklə, cari ilin 74 dövlət qurumu üzrə nəticəni müqayisə etsək, ötən ilə nisbətən informasiya açıqlığı göstəricisi təxminən 5.5 % artıb.

Beləliklə hazırda  ilk üç yer üzrə orta informasiya açıqlığı səviyyəsi təxminən 69%, ilk 10 yer  üzrə təxminən 64% -dir.

2012-ci ildə ən yaxşı üç qurum üzrə  müvafiq informasiya açıqlığı göstəricisi 66 % olmuşdur.
2011-ci ildə ən yaxşı üç qurum üzrə  müvafiq informasiya açıqlığı göstəricisi 60 % olmuşdur.

Müxtəlif dövlət qurumları üzrə bu ilki monitorinqin nəticələri ötən illərdən bir qədər fərqlidir.  Artıq  xeyli sayda dövlət qurumların  onlayn şəffaflıq vəziyyətlərini  yaxşılaşdıraraq uzun müddətdən bəri Reytinq Siyahısına  liderlik edən Vergilər Nazirliyinin göstəricisinə yaxınlaşmaq üzrədir. Artıq ən azı 3  dövlət qurumu var ki, az bir fərqlə ( 6 -7% lik ) bu Nazirliyi izləyirlər. Bu isə yuxarı pillədə rəqabətin kəskinləşməsindən xəbər verir.

Yalnız bir məqam  uzun müddətdir ki, dəyişməyib. Bu da Vergilər Nazirliyinin həmişəki birincilik mövqeyini qoruyub saxlaya bilməsidir. Özünün həm informasiya təminatı və həm də elektron xidmətlər sahəsindəki ciddi irəliləyişləri ilə hər zaman diqqət çəkən bu qurum bu dəfə də daha təkmil bir şəkildə iddialarını ortaya qoymağa bacarmışlar. Baş Prokurorluğun və Ekologiya və təbii sərvətlər Nazirliyinin  adı xüsusilə qeyd olunmalıdır. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq bu qurumlar  olduqca yüksək göstərici əldə edib.

İlk onluğa əvvəlki illərdən fərqli olan digər yeni qurumlar daxil olmuşdur: Ədliyyə Nazirliyi, VXSİ Dövlət Agentliyi, Mərkəzi Bank, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi .

Bununla belə o da xüsusilə qeyd edilməlidir ki, 74 dövlət qurumundan artıq  21-i informasiya açıqlığı üzrə 50%-lik həddi keçə biliblər.  Ötən il  64 dövlət qurumundan 15-i açıqlıq göstəricisi üzrə yarı həddini aşa bilmişdir. 2011-ci ildə cəmi  3 dövlət qurumu informasiya açıqlığı üzrə 50%-lik həddi  aşmışdır.
Hazırda Reytinq Cədvəlindən görsənir ki, 53  mərkəzi icra orqanının onlayn şəffaflıq göstəricisi  50 %-dən aşağıdır.

Ötən illərlə müqayisədə informasiya açıqlığı göstəricisi əhəmiyyətli dərəcədə müsbət istiqamətdə  dəyişən informasiya resursları aşağıdakılar olub:

1.      Baş prokurorluq
2.      Mərkəzi Bank
3.      Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
4.      Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
5.      Fövqəladə Hallar Nazirliyi
6.      Dövlət Neft Şirkəti 
7.      Maliyyə Nazirliyi
8.      Milli Elmlər Akademiyası
9.      QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası
10.  Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi

 Axırıncı yerləri bölüşənlər.

Bu ilki  Reytinq Cədvəlində də sonuncu yeri tutanların siyahısında elə də ciddi dəyişiklik baş verməyib . Reytinq Cədvəlimizin sonunda yenə də  uzun müddətdən bəri açıqlıq göstəricisi aşağı olanlar yer tutub

Beləliklə, Reytinq Cədvəlində siyahını qapayan sonuncu onluq aşağıdakı kimidir:

Ən aşağı yerləri bölüşdürən 3 mərkəzi icra  qurumlarının orta informasiya  açıqlığı səviyyəsi  təxminən 13 % ,  ən zəif 10 qurumun orta  açıqlıq əmsalı isə 16% təşkil edir.

Ötən il  bu rəqəm müvafiq olaraq 7 % və 11 %  təşkil edib .

Beləliklə Reytinq Cədvəlindən görsənir ki, cari ildə ən yaxşı vəziyyəti olan 10  dövlət qurumunun orta informasiya açıqlığı təxminən 65 %, ən zəiflərin isə orta informasiya açıqlığı 16 % -dir.
Bu isə onu göstərir ki, dövlət qurumları arasında informasiya bərabərsizliyi sahəsində fərq hələ də ciddi problem olaraq qalmaqdadır. Xeyli sayda dövlət  qurumlarının informasiya açıqlığı sahəsində vəziyyəti sürətlə müsbətə doğru dəyişdiyi halda  müəyyən sayda dövlət qurumlarının bu sahədəki ya əvvəlki vəziyyətdə olduğu kimi qalıb, ya da vəziyyəti pisliyə doğru dəyişib.

Yerli icra hakimiyyətlərinin informasiya açıqlığı

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi bu Monitorinq prosesində 67 Yerli icra hakimiyyəti qurumunun (şəhər və rayon icra hakimiyyətlərinin) rəsmi  İnternet resursunun da monitorinqi aparılıb.  Mərkəzi icra qurumları ilə müqayisədə yerli icra hakimiyyətlərinin internet resursları bu il də olduqca aşağı göstəricilər əldə edib. Demək olar ki, böyük əksəriyyət  yerli icra orqanlarında ötən illə müqayisədə elə də ciddi dəyişikliklər baş verməyib. Eyni bir standart əsasında yaradılan  yerli icra orqanlarının saytları  əsasən  bir-birini təkrar edir və açıqlanması vacib olan informasiyaların çox cüzi bir hissəsi  sayta yerləşdirilib

Aşağıdakı Reytinq Cədvəllərindən göründüyü kimi rayonlar üzrə ən yüksək informasiya açıqlığı göstəricisini yenə də Binəqədi Rayon İcra Hakimiyyətinin saytı əldə edib – 22.5 % . Ötən il  bu rəqəm  20.9 % olub. . Ən aşağı – 5.5 % açıqlıq  göstəricisi isə Xızı Rayon  icra hakimiyyətinin  rəsmi resursuna aiddir.

Rayon icra hakimiyyətləri üzrə orta informasiya açıqlığı göstəricisi 12.1 % olub . Ötən il bu rəqəm 7 % olmuşdur.

Şəhər icra qurumları üzrə ən yüksək informasiya açıqlığı göstəricisi Şirvan Şəhər İcra hakimiyyətinin saytına məxsusdur 22.2 %, şəhərlər üzrə ən aşağı informasiya açıqlığı göstəricisi Mingəçevir İH əldə edib – 12.9 %.

Şəhər icra orqanlarında  orta informasiya açıqlığı 16% olub.

Bütövlükdə rayon və şəhər icra orqanları üzrə orta informasiya  açıqlığı göstəricisi 14 %  olub. Ötən il bu rəqəm 13.5 %  olub.

Əlbəttə ki, bu cür durumu ayrıca şərh və təhlil edib hansısa tövsiyələr irəli sürmək lüzumsuz olardı. Ona görə də Yerli icra qurumlarına aid İnternet resurslarının durumunu geniş təhlil etmədən onların Reytinq Cədvəlini təqdim edirik.

Yerli icra qurumlarında İnternet resursların hazırlanması, elektron formada informasiya  istehsalı prosesinin qurulması və elektron xidmətlərin təklif olunması, kadr hazırlığı  istiqamətində hökumət tərəfindən xüsusi dövlət proqramlarının qəbul edilməsinə ciddi ehtiyac var.

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının İnformasiya açıqlığı üzrə
Reytinq Cədvəli (01 iyul, 2013 –   yanvar, 2014)

Şəhər və rayon  icra orqanlarının informasiya  açıqlığı üzrə
Reytinq Cədvəli

Rayon  icra orqanlarının informasiya  açıqlığı üzrə
Reytinq Cədvəli

Şəhər icra orqanlarının informasiya  açıqlığı üzrə
Reytinq Cədvəli

Monitorinqi  aparılan orqanlarda ən çox açıqlanan  informasiyalar aşağıdakılardır:

Dövlət qurumlarının rəsmi saytlarında bir  qayda olaraq açıqlanmayan və ya yetərincə açıqlanmayan informasiyalar aşağıdakılardır:

Monitorinqin yekunu üzrə əldə olunan ümumi nəticələr

Müsbət tendensiyalar

1. Dövlət qurumlarının  informasiya açıqlığı vəziyyəti əvvəlki illərlə müqayisədə müsbət istiqamətdə inkişaf edib.

2. Monitorinqin nəticələrinə əsasən demək olar ki, əvvəlki illərlə  müqayisədə mərkəzi icra orqanları  tərəfindən rəsmi saytlara qarşı münasibət yaxşılığa doğru dəyişib. Bir sıra dövlət qurumlarında informasiyaların keyfiyyətinə xüsusi diqqət yetirilməyə başlanıb.

3. İnformasiya açıqlığı sahəsində rəqabət apara biləcək qurumların sayı əhəmiyyətli sayda artıb.

4. Elektron xidmətlərin sayı və keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə artıb və bu tendensiya davam etməkdədir. Qurumlarda xidmət və İKT sektorlarının inteqrasiyası sürətlənib.

Əsas çatışmazlıqlar

1. Bir sıra dövlət qurumlarında hələ də İnformasiya  əldə edilməsi haqqında Qanunun tələblərinə müvafiq olaraq informasiya infrastrukturu formalaşmayıb. İctimai informasiya subyektlərinin informasiya xidmətlərinin fəaliyyəti qənaətbəxş deyil. Xidmət sektoru ilə İKT sektorunun qarşılıqlı əlaqələri yetərincə tənzimlənməyib.

2. İmkanları və resursları zəif olan qurumlarda  rəsmi saytlardan vətəndaşlarla interaktiv əlaqənin qurulmasında, elektron formada ən adi xidmətlərin göstərilməsində istifadə olunmur, sosial şəbəkələrə inteqrasiyalar yoxdur.

3. İnformasiya əldə edilməsi haqqında Qanunun icrasına nəzarət yetərli deyil. İnformasiya müvəkkili xidmətinin fəaliyyəti hiss olunmur. Dövlət qurumlarına metodiki-informasiya dəstəyi yetərli deyil

Çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün

TÖVSİYƏLƏR

l       Dövlət orqanlarının Əsasnamələrinə vətəndaşların informasiya təminatına cavab verən struktur bölmələr (vəzifəli şəxslər) və onların fəaliyyət istiqamətləri haqqında maddələrin daxil edilməsi;

l       İnformasiya açıqlığı üzərində dövlət nəzarətini həyata keçirmək məqsədilə yaradılan xidmətin fəaliyyəti canlandırılmalıdır. Dövlət qurumlarına, xüsusilə yerli icra orqanlarına informasiya açıqlığının təmin edilməsi sahəsində köməklik göstərilməlidir

l       Dövlət qurumlarında qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu qaydada informasiya infrastrukturunun formalaşdırılması başa çatdırılmalı və mövcud müvafiq strukturların fəaliyyəti təkmilləşdirilməlidir.  Dövlət orqanlarında informasiya istehsalı prosesinin çevik və effektiv mexanizmləri hazırlanmalıdır.

l       Dövlət  qurumunun büdcəsində informasiya istehsalı və açıqlanması ilə  bağlı  xərclər  ayrıca  qeyd olunmalıdır.

l       Qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu qaydada yalnız keyfiyyətli (aktual, yeni, dolğun, əhatəli, dəqiq) informasiyaların saytda yerləşdirilməsinə diqqət  yetirilməlidir.

l       Sosial əhəmiyyətli və kütləvi xidmətlərin İnteraktiv olaraq elektron formaya keçirilməsinə diqqət  artırılmalıdır. Sosial şəbəkələrə inteqrasiyalar hazırlanmalıdır. Portala inteqrasiya başa çatdırılmalıdır.

l       Dövlət qurumlarında elektron informasiya istehsalı ilə bağlı, elektron xidmətlərlə, ictimai informasiyalarla bağlı Treninqlər təşkil olunmalıdır.

l       Elektron xidmətlərin keyfiyyət göstəriciləri hazırlanmalı və müvafiq dövlət və ictimai nəzarət sistemi qurulmalıdır.

l       İnformasiya əldə edilməsi ilə  bağlı Qanunun və elektron xidmətlərdən istifadənin gerçəkləşməsi istiqamətində  vətəndaşlar arasında maarifçilik işi  aparılmalıdır.

l       Əldə olunması məhdudlaşdırılan informasiyaların məhdudlaşdırılmasının əsasları (siyahı) haqqında normativ sənəd Layihəsi hazırlanmalı və hökumətə təqdim olunmalıdır.

l       Əldə olunması məhdudlaşdırılan informasiyaların siyahısı təsdiq edilməlidir.

l       Rəsmi saytların sosial servislərə inteqrasiyası gücləndirilməlidir. Sosial resurslar üzərindən əlaqələrin qurulmasına diqqət yetirilməlidir

l       Bakı şəhər İH və onun nəzarətində olan dövlət orqanlarının xidmətlərinin elektron formaya keçirilməsinə diqqət yönəldilməlidir.

04.02.2014

Multimedia Mərkəzi
Tel. 012 492 44 44
www.informasiya.org
informasiya@gmail.com

Hesabat tam olaraq www.informasıya.org   saytında yerləşdirilib.

d